Sürekli yiyorsunuz ancak bunları biliyor musunuz? Mantı ve erişte hakkında her şey
Hemen her Türk’ün en sevdiği yemeklerden ikisi mantı ve eriştedir. Her ikisi de elle açılan hamurdan hazırlanan bu içli köfteler ve kısa kalın makarnalar, tüm çeşitleriyle kış aylarının en rahat yiyeceğidir.
Kış geldiğinde, Türkiye’deki insanlar en sevdikleri konfor yiyecekleri ile ısınmayı severler, “mantı” olarak adlandırılan Türk mantı dolması ve el yapımı “erişte” iki klasiktir. Bu yemekler kesinlikle yıl boyunca da tüketilmekle birlikte, karbonhidratlı hamur merkezli oldukları için daha zengin ve ağır yemekler olmaları, özellikle enerjinin düşük olduğu zamanlarda onları çekici kılıyor. Her ikisi de, evlerde ve sadece onlara hitap eden restoranlarda yenen harika doyurucu yemeklerdir, bu da onları yabancıların daha aşina olduğu en önemli Türk yemekleri arasında daha az yaygın hale getirir.
Türk mantısı
Mantı, Orta Asya’da tüketilen ve benzer isimlerle anılan mantı anlamına gelir. Türkiye’de mantı birçok farklı boyutta gelir, ancak klasik Türk mantısı, sotelenmiş ve baharatlı kıyma kuzu ve soğandan oluşan ve daha sonra kaynatılan yaklaşık ceviz büyüklüğünde bir hamurdur. Köfte, üzerine sarımsaklı yoğurt ve eritilmiş tereyağı ile kırmızı biber tozu gezdirilerek servis edilir. Bazen üzerine gezdirilen Halep-biberli tereyağ yerine sarımsaklı yoğurdun üzerine birer kaşık bol domates ve kırmızıbiber salçası sosu da dökülebilir. Birçok durumda, lokantalarda mantı yerken, müdavimlere yoğurdu sarımsakla karıştırmak isteyip istemedikleri ve mantıların üzerine tereyağlı sosu mu yoksa salçalı sosu mu tercih ettikleri sorulur.
Anlattığım tarz mantı tüketmenin en yaygın yolu olsa da, daha da çekici olan birçok farklı varyasyon olduğunu göreceksiniz. Kayseri, adı mantı ile özdeşleşen bir yöredir ve mantıyı yapma biçimleri minyatürdür. Kayseri mantısı bölgenin kültürel bir markasıdır ve mantının popülaritesinin Anadolu’nun diğer bölgelerine de buradan yayıldığı söylenmektedir. Ayrıca Kayseri’ye atfedilebilecek 36 farklı mantı çeşidi vardır.
Mantının klasik hali haşlanırken, mantı da pişirilip kızartılabileceği gibi çeşitli iç malzemeyle, çeşitli şekil ve boyutlarda servis edilebiliyor. Ancak Sini Mantısı olarak da anılan Kayseri Tepsi Mantısı kesinlikle en cömert olanıdır. Bu hazırlıkta, küçük köfteler bir tepsi üzerinde bir daire şeklinde düzenlenir ve açık cepleri açığa çıkarılır ve domates salçası sosuna bulanır ve ardından pişirilir. Bu tarz mantıların yuvarlak tepsilerine ara sıra marketlerde rastlanır.
Aslında, hazır mantı birçok pazardan ve ideal olarak taze ve el yapımı olarak da satıldığı şarküteri veya gurme dükkanlarından satın alınabilir. Bazen mantılar ayrı bir vitrinde stoklanır ve çantalara dilediğiniz kadar doldurabilirsiniz. Pek çok dükkanda soya ile doldurulmuş ve bu nedenle vejetaryen olan mini boy mantı da bulunur.
Mantının bir dizi geleneksel bölgesel vejeteryan varyasyonu varken, mantıya hitap eden restoranların sayısı gün geçtikçe artıyor, ıspanaklı, peynirli ve patatesli dolma çeşitleri gibi seçenekler. Ancak Hingel mantı daha büyük ve daha yassı bir mantıdır ve Çerkez mantısı (Çerkes mantısı) ve Sinop Mantısı olarak da anılır. Bu özel mantının etli dolma çeşitleri de bulunabilse de aslında mantının patates dolgulu hali olarak bilinir.
Çıtır mantı, nam-ı diğer Bodrum mantısı, haşlanmak yerine yağda kızartılan mantıya verilen addır. Yine imza sarımsaklı yoğurt ve biberli tereyağı ile kaplı olan Hingel usulü kızartılmış mantı tek kelimeyle ilahi. Diğer ilginç mantı çeşitleri arasında Nevşehir’in nohutlu mantı hazırlaması ve bazen bir mantı bile olmadığı, geleneğin bir yufkanın üzerine doldurulması ve daha sonra rulo haline getirilip lokma büyüklüğünde parçalar halinde kesilmesidir. Bazen Kapadokya mantısı olarak da anılan Peravu, peynirle doldurulmuş üçgen biçimli köfte ve Bolu mantısı mantarla doldurulmuştur.
El ile kesilmiş erişte
Mantı, hazırlanışında sonsuz çeşitlilik gösterse de, Türkiye’nin geleneksel el yapımı eriştesi olan erişte, klasik şeklini ve boyutunu büyük ölçüde korumuştur. Erişte hamuru da mantıya benzer şekilde un, yumurta, tuz ve sudan yapılır. İnce yufkalar halinde açılan hamur, yaklaşık yarım santim genişliğinde dilimlenir ve lokma büyüklüğünde kesilir ve kurutulur. Bu tür erişteleri restoranlarda bulmak zor olsa da, makarnayı kilerinde hazırlayıp stoklayan veya ürünlerini çiftçi pazarlarında satan yerel ev kadınlarından çantalar halinde satın alan birçok Türk evinin temel gıda maddesidir. Mantı, genellikle çökmekte olan iç dolguya sahipken ve tuzlu sarımsaklı yoğurt ve domates sosu veya biberli tereyağında kullanılırken, erişte şaşırtıcı derecede sade bir şekilde servis edilir.
